مقدمه :
انگور (V. vinifera L.) یکی از مهمترین محصولات زراعی در جهان و ایران است و نقش عمده ای در درآمد صادراتی دارد. طبق آمار سازمان خواربار جهانی، سطح زیر کشت جهانی هفت میلیون هکتار بوده است و ایران با 316 هزار هکتار در رتبه هفتم جهان قرار دارد. تولید انگور حدود 77.5 میلیون تن است و ایران با تولید حدود 2.5 میلیون تن در رتبه نهم جهان قرار دارد. به ترتیب استان فارس با 75 هزار هکتار باغ انگور بارور در رتبه اول و استان های قزوین، خراسان رضوی، آذربایجان غربی، همدان و آذربایجان شرقی نیز در رتبه های بعدی قرار دارند.
تنش سرما یکی از محدودیت های کشت انگور است که باغداران را هرساله دچار تحمل ضرر های زیادی میکند و حتی باعث از بین رفتن تاکستان در صورت مراقبت نکردن میشود ، بنابراین پیشگیری از خسارت سرمازدگی یکی از نکات مهم در مناطق زیر کشت انگور دنیاست.
این خسارت می تواند ناشی از سرمای زودرس پاییز و اواخر بهار در منطقه معتدل باشد، مانند سرمازدگی زمستان 1386، یخبندان زودرس پاییز سال 1394 و یخبندان اواخر بهاره 1393 و 1396. حفاظت از گیاهان در برابر اثرات مضر دماهای پایین در کشاورزی از عوامل تاثیر گذار در تولید محصول میباشد.
یکی از راه های قابل توجه برای جلوگیری از خسارات سرمازدگی استفاده از تنظیم کننده های رشد گیاهی مانند اسید سالیسیلیک (استفاده از اسکوربیک اسید و پوتریسین نیز در این تنش تاثیر گذاری قابل توجه و معنی داری را روی گیاه دارد) است. با توجه به تحقیقات به عمل آمده به نظر می رسد ، اسید سالیسیلیک در مقاومت گیاهان به تنش سرما نقش داشته و احتمالاً به فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی و متابولیسم پراکسید هیدروژن کمک می کند، بنابراین باعث کاهش خسارات ناشی از تنش سرما و افزایش تحمل گیاه به سرما می شود.
نقش اسید سالیسیلیک در برابر تنش سرما در گیاهان مختلفی مانند لیمو، پسته، هلو، انار، زردآلو و گردو گزارش شده است. مطالعات نشان داده است که استفاده از اسید سالیسیلیک بر روی نهال انگور با کاهش نشت یون، مقاومت در برابر تنش های حرارتی را افزایش داده و پراکسیداسیون غشای سلولی را کاهش می دهد. همچنین، اسید سالسلیک باعث افزایش پرولین و کربوهیدرات های محلول در نهال های Plukenetia volubilis شد.
در یکی از تحقیقات گلخانه ای گروه مهندسی باغبانی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در سال 1396 ، اثر اسید سالیسیلیک بر واکنش نهال‌های گلدانی برخی از ارقام انگور تحت سرمازدگی بهاره بررسی شد. که در این آزمایش درصد سوختگی اندام هوایی، بازیابی، نشت یون و پراکسیداسیون لیپیدهای غشایی گیاهچه پس از قرار دادن گیاهان انگور در سرما مورد بررسی واقع شد و مقدار تغییرات برخی از تنظیم کننده های اسمزی مانند پرولین، کربوهیدرات های محلول و آنتی اکسیدان هایی مانند ترکیبات فنلی توسط تیمارهای سالیسیلیک اسید و سرما مورد ارزیابی قرار گرفت.
در این ازمایش گیاه انگوری که در دمای 0 الی 2- درجه سانتیگراد قرار داده شده با نمونه گیاهی که در دمای معمولی گلخانه قرار گرفته بود بعد از اسپری اسید سالسلیک روی نمونه های تحت تنش سرمازدگی بعد از 20 روز مورد بررسی فرار گرفت و مشخص شد که نمونه هایی که در دمای 0 الی 2- درجه سانتیگراد قرار گرفته اند ، درصد سوختگی شاخساره و درصد جوانه های رشد یافته نسبت به نمونه ای که در دمای معمولی قرار گرفته بود بیشتر مشاهده شد.
همچنین از لحاظ فیزیولوژی گیاهی نشت الکترولیتی و مالون دی آلدئید در همان دما افزایش یافت(نمونه های تحت تنش سرما زدگی) ولی بخاطر محلول پاشی اسید سالسلیک روی یکی از نمونه های تحت تنش سرما ، اندام های هوایی کمتر اسیب دیده و جوانه زنی و بازیابی (ترمیم) گیاه بیشتر بود و همچنین کمترین نشتی الکترولیتی و مالون دی آلدئید در این نمونه دیده شد.
در ازمایش بالا اسید سالسلیک باعث افزایش تنظیم کننده اسمزی و انتی اکسیدان هایی مانند پرولین ، کربو هیدرات های محلول و ترکیبات فنلی شده بود و تفاوت معنی داری در گونه های ازمایش در دمای 2- درجه سانتیگراد نشان داد ( بخصوص در پارامتر های مانند شاخساره سوخته ، بازیابی گیاه(ترمیم گیاهی) ، نشت یون و مالون دی آلدئید ، پرولین ، کربوهیدرات های محلول و ترکیبات فنلی تفاوت معنی داری دیده شد.)
بنابر این اسید سالسلیک به عنوان تنظیم کننده اسمزی سلول نقش فعالی ایفا میکند و با تحریک هیدرولیز کربو هیدرات ها و یا پروتئین های نا محلول و با تقویت ترکیباتی مانند کربوهیدرات های محلول (افزایش غلظت شیره سلولی ) منجر به کاهش نقطه انجماد گیاه انگور شده و شدت اسیب زدگی سرمازدگی (تنش سرمایی) را کاهش می دهد .
آستانه تحمل درختچه انگور در برابر سرما :
دمای انجماد درختان انگور به عوامل مختلفی مانند نوع رقم انگور، مرحله رشد و شرایط محیطی بستگی دارد. ولی معمولا دمای نقطه اجماد انگور تا دمای 7- درجه سانتیگراد میباشد (به شرطی که به مدت زیادی در این دما نباشد همچنین مقاومت بعضی از ارقام تا 17- درجه سانتیگراد نیز مشاهده شده است. ) البته دمای ذکر شده به نوع کشت تاکستان نیز بستگی دارد و ممکن است انگور در در دمای های 0 تا 6- درجه سانتی گراد نیز دچار سرما زدگی شود.
درخت انگور در موقع جوانه زنی اگر تحت شرایط افت دمای محیط واقع شود دچار سرمازدگی نیز میشود چون درخت از خواب زمستانه بیدار شده و شروع به فعالیت رشد میکند و مقاومت کمتری نسبت به تغییرات دمایی پیدا میکند.
عامل محیطی تاثیر گذار برای سرمازدگی :
سرمازدگی نیز به عومل محیطی مانند دما، سرعت باد و مدت قرار گرفتن در معرض سرما ارتباط دارد ولی معمولا در هوای زیر صفر درجه سانتیگراد با وزش شدید باد اتفاق می افتد.
فاکتور هایی محیطی تاثیر گذار در مقاومت به سرما در انگور :
- ارتفاع درخت انگور : ارتفاع نقش مهم و بسزایی در مقاومت گیاه انگور به سرما دارد چون باعث زهکشی مناسب هوا در شیب ملایم گردیده و از انباشت هوای سرد در شب های که به دلیل صاف بودن هوا امکان برگشت دما وجود دارد ، به شدت کاهش می دهد.
- استانه تحمل درجه حرارت انگور : این عامل به نوع رقم و عوامل ژنتیکی گیاه بستگی دارد به طوری که در مناطقی که نوسانات شدید دمایی در پاییز وجود دارد قدرت استانه تحمل درختچه انگور به سرما کاهش می یابد.
- میزان نور و میزان دریافت آن در تاج درخت : شدت نور بالا و میزان دریافت نور توسط برگها و شاخه ها نیز نتیجه تعیین کننده ای در میزان مقاومت درختچه انگور به سرما دارد.درصورتی که انجام هرس فرم و باردهی مناسب میزان نفوذ نور به داخل تاج درخت انگور میتواند اثر گذار باشد و سایه دهی بیشتر با هرس و هدایت نامناسب شاخه ها از روند ورود درختچه به مرحله خو گیری (مرحله اماده شدن درخت انگور از لحاظ مورفولوژی به خوا ب زمستانه ) جلوگیری میکند و باعث نامتوازن شدن ورود به مرحله خواب درختچه را بهم می زند و استانه تحمل سرمای درختچه را کاهش میدهد و دچار سرمازدگی میشود.
- طول روز : در رقم های امریکایی ، به طول روز حساس میباشند در حالی که رقم اروپایی( رقم غالب موجود در ایران) جهت ورود به خواب زمستانی ، بیشتر متاثر دمایی هستند و اثر طول روز تاثیری در ورود به این مرحله را ندارند یا تاثیر ناچیزی دارند که میتوان چشم پوشی کرد.
- درجه حرارت خاک : خاک هایی با حاصلخیزی بالا با تحریک رشد مضاعف ( خاکهایی که در آنها از کود های ازته و محرک رشد استفاده شده و ابیاری ادامه دارد ) و همچنین خاک های ضعیف با تغذیه نامناسب هردو به دلیل ایجاد تنش رشدی از میزان آمادگی درختچه انگور در مقاوم سازی به سرما را کاهش میدهند ولی در عوض خاکهایی که ، گیاهان از تغذیه متعادل بهره مند شده واصول تغذیه دهی رعایت شده باشند مقاومت بیشتری به سرما پیدا میکنند.
- سطح انتشار و الودگی عوامل بیماری زا : آلودگی به بیماری ها (ویروسی ، باکتریایی ، قارچی ) و آفات منجر به تضعیف عمومی گیاه شده ، لذا با مصرف کربوهیدرات و کاهش ذخیره سازی درختچه انگور مواجه میشویم و مقاومت به سرما در درختچه های آفت زده پایین می آید.
عوامل تاثیر گذار در جلوگیری از سرمازدگی گیاهان :
- استفاده از تنظیم کننده های اسمزی (محرک رشد مانند اسید سالسلیک ، پوتریسین ، اسید اسکوربیک )
- رعایت برنامه کودی درخت انگور
- استفاده از کود های حاوی آهن ، روی ، پتاس درطول رشد و اواخر فصل (کود های حاوی گوگرد مایع به همراه پتاسیم ، کود های آلی ، کود های سیلیکونی ، فروت ست ، کود NPK ، کود پتاسه ، کود آهن کلاته ، توصیه میگردد.)
- کنترل آفات و بیماری های ویروسی، باکتریای، قارچی نیز کنترل شده و گیاه دچار این نوع بیماری ها نباشد.
- تعدیل دمای باغ توسط دستگاه های تعدیل دمایی (هیتر های فن دار) و روشن کردن اتیش در باغ و ایجاد دود
- استفاده از ارقام مقاوم به سرما (مانند رقم های مکیاج، انگور سیاه سردشت ، شانی ، شامپاین ، کشمشی زرد و قرمز ، بیدانه سفید)
- استفاده از باد شکن و باد گیر جهت شکستن باد و تعدیل دمای باغ
- اسپری کردن آب در زمان یخبندان ( باعث یخ بستن و تعدیل دمای گیاه انگور شود چون یخ برای ذوب شدن نیاز به دمای بالا دارد بنابر این گیاه را گرم نگه میدارد)
- استفاده از روکش سبک وزن برای گرم نگه داشتن دمای درخت
- تمیز کردن باغ از هرگونه علف هرز در نزدیکی درختچه انگور
- استفاده از روغن های گیاهی و کانولا به همراه روغن سیلیکون ( جهت ایجاد یک لایه محافظتی روی جوانه ها و اندام هوایی در فصل سرمازدگی بهاره)
- هرس دیر رس بعد از گذشتن فصل سرمازدگی بهاره
- از نوع هرس درخت انگور برای پر باردهی سال بعد خودداری شود و متناسب با ظرفیت رویشی گیاه این هرس انجام شود.
- انتخاب مناسب مکان احداث تاکستان با روش های اصولی ( تاکستان در شیب های ملایم و دامنه های جنوبی(کشت دیم) احداث گردد و در صورت کشت خطی در هم ردیف با وزش باد غالب منطقه کشت گردد)
- در نوع کشت سیمی ارتفاع بازو های اصلی درختچه دومتر از خاک و به صورت فرم گایوت دوبل و فرم باد بزنی رعایت گردد.( چون به ازای هر 10 سانتی متر افزایش ارتفاع ، 6/0 درجه سانتیگراد بر میانگین دما افزوده میشود)
- ممانعت از کود دهی ازت و ابیاری بیش از حد در خت انگور(توصیه میگردد از کود های ازته در اوایل رشد گیاه استفاده گردد)
هیچ دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است.